مقایسه منشأ و علل ادعاهای قراردادی بخش اول

 

مقایسه منشأ و علل ادعاهای قراردادی موجود در قرادادهای عمرانی طرح و ساخت (دو عاملی) و ساخت (سه عاملی ) ایران

 

مقدمه:

می توان گفت ادعا و اختلاف در هر پروژه ای که دارای طرف های متفاوتی است، وجود دارد و سر منشأ این اختلافات و ادعا ها از قرارداد آنها شروع می شود. البته بین اختلاف و ادعا تفاوت وجود دارد که نمودار آن را در شکل زیر مشاهده می کنیم.

• ریسک
• اختلاف
• به خوبی حل نشود
• ادعا
• به خوبی مدیریت نشود
• تضاد
• به خوبی تخصیص داده نشود

برای ادعا تعاریف گوناگونی ارائه شده است ولی PMBOK در ضمیمه ساخت خود به نقل از دیکشنری وبستر آن را اینگونه تعریف می کند: “یک تقاضا برای چیزی که حق است و یا معتقدیم که حق است” که معمولا نتیجه یک عمل است.

توافقي كه به همراه شرايط و مدارك الحاقي در يك مجموعه غير قابل تفكيك بين پيمانكار و كارفرما منعقد مي گردد پيمان ناميده مي شود. به عبارت ديگر پيمانكار طي توافقي متعهد مي شود كه در قبال انجام كارهايي مشخص در طي يك فرجه زماني مبالغ پولي و يا معادل آن را براساس شرايط قرارداد از كارفرما دريافت نمايد. با توجه به تعريف فوق هر عاملي كه سبب بروز اختلال در تعهدات مندرج درقرارداد مي شود احتمالا توسط پيمانكار در معرض ادعا قرار خواهد گرفت. به عبارت ديگر چون پيمانكار در يك مدت زماني سودي را براي خود پيش بيني نموده است هر عاملي كه اصل سود در اين فرجه زماني را تحت شعاع قرار دهد ادعاهايي را براي پيمانكار به وجود خواهد آورد.

موفقیت یک پروژه علاوه بر اینکه در گرو انتخاب انجام صحیح اجرای آن و انتخاب پیمانکاران ذیصلاح می باشد موثر از رابطه و شرایط قراردادی بین طرفین ذینفع در آن قرارداد می باشد.

با نگاهی به تحقیقات صورت گرفته در زمینه ادعاها در پروژه های ساخت و ساز می توان به این نتیجه رسید که قراردادها محور اصلی ایجاد ادعا در پروژه هستند.  در نتیجه می توان به اهمیت جایگاه قرارداد در پروژه پی برد. حال با توجه به اینکه پروژه های اجرا شده با سیستم های دو عاملی و سه عاملی و قراردادهای آنها در ایران با نشریه های خاص خود که شامل شرایط عمومی، خصوصی و موافقنامه می باشند، بسته می شوند؛ پس برای بررسی منشأ اصلی ایجاد ودر نتیجه شناخت ادعاهای پیمانکاری در این قراردادها به مقایسه و نقد و بررسی آنها می پردازیم؛ زیرا که ادعا و اختلافات از تعداد زیادی دلایل به وجود می آیند و آگاه بودن از شرایط بالقوه پیش رو به کاهش ادعا و اختلافات کمک خواهد کرد؛  همانطور که شناخت ادعاها یکی از مراحل مدیریت ادعا طبق استاندارد PMBOK نیز می باشد که به واسطه آن می توان از وقوع ادعا پیشگیری کرد.

نتایج تحقیقاتی در امارات درباره عوامل بروز ادعاها نشان داد که دعاوی ناشی از ابهام در قرارداد یکی از شش ارکان اصلی بروز ادعا می باشد. همچنین  chan&suen در تحقیقی در پروژه های عمرانی چین عوامل اختلاف زا را به سه دسته عمده قراردادی، فرهنگی و قضایی تقسیم کرده است.  acharya &lee نیز طی تحقیقی در کشور کره، ابهام در مشخصات قرارداد را به عنوان یک عامل بحرانی و مهم ایجاد اختلاف در پروژه ها نام برده اند.  با توجه به موارد فوق یکی از سر منشأ های ایجاد اختلاف و ادعا در پروژه ها مسائل قراردادی می باشد. از این رو، در این مقاله این موضوع درایران با توجه به اینکه در قراردادهای ساخت ضوابط نشریه 4311 و در قراردادهای طرح و ساخت ضوابط نشریه EPC Package 84 برقرار است و هر 2 نشریه ماهیت عمرانی دارند و مقایسه آنها منطقی می باشد، و نیز جزء قراردادهای رایج به شمار می روند، بررسی می شود.

پس ابتدا به تعریفی از قراردادهای دو عاملی و سه عاملی می پردازیم و سپس به مقایسه ونقد و بررسی آنها از منظر منشأ اصلی بروز ایجاد ادعاهای پیمانکاری در قرادادشان می پردازیم.

قرارداد پیمان های 3 عاملی (نشریه 4311): شرایط عمومی سه عاملی تحت عنوان نشریه 4311 پس از تدوین اولیه آن در سال 1343، در تاریخ 3/3/78 تحت شماره 842/54-1088/102 به همراه موافقنامه و شرایط خصوصی، به صورت بخشنامه به دستگاههای اجرایی ابلاغ شده است و یک جزء هر پیمان در چارچوب قراردادهای دولتی که دارای سه عامل کارفرما، پیمانکار و مشاور می باشد، شده است. تعدد استفاده از این مجموعه در این سالها موجب تکمیل و رفع برخی شبهات گردیده است و در هر سال نیز توسط کارشناسان مربوطه زوایای ابهام در آن مطرح می گردد. بازنگری جدی و تغییرات عمده در ماده های 53-48-47-46-30-29-28 در سال 76 آغاز گردید و تمام این تلاشها منجر به آن شد که مجموعه جدید شرایط عمومی پیمان در خرداد 78 آماده و قابل بهره برداری شود.

قرارداد پیمان های 2 عاملی (نشریه EPC Package 84): ضوابط اجرایی روش طرح و ساخت تحت عنوان EPC Package 84در سال 1384 توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی با توجه به نیاز کشور به شرایط عمومی پیمان برای پروژه های غیرصنعتی انتشار یافت. این مجموعه با استفاده از ویرایش یکم سال 1999 شرایط پیمان انجمن بین المللی مهندسان مشاور (فیدیک) برای طرح و ساخت و اصلاح بخشهایی از آن، به منظور تطبیق با شرایط و مقررات داخل کشور، توسط شرکت مهندسین مشاور مهاب قدس و با کمک مهندسان مشاور آوند طرح تهیه شده است. شایان ذکر است که در این مقاله منظور از نشریه EPC Package 84، شرایط عمومی، خصوصی، موافقتنامه و پیوست پیشنهاد مناقصه آن می باشد.

مبانی، شاخص ها و مزایا در سیستم طرح و ساخت بر حسب اولویت مطابق با جدول 1 می باشد:

ردیف	مبانی لازم انجام پروژه به روش طرح و ساخت	شاخص های توفیق اجرای پروژه به روش طرح و ساخت	مزایای انتخاب روش طرح و ساخت
1	تعریف کامل پروژه	طبق بودجه پیش بینی شده	کوتاه کردن زمان
2	تفاهم دو جانبه در محدوده و هدف پروژه	طبق انتظارات بهره بردار	قطعیت دادن به هزینه
3	توانمندی مدیریت پروژه در کارفرما	طبق برنامه زمان بندی	کاهش هزینه
4	توانایی کارفرما در تعریف دقیق پروژه	طبق مشخصات فنی	ارتقاء قابلیت ساخت و نوآوری
5	بودجه و اعتبار تأمین شده	کیفیت بالای اجرا	کاهش ادعاها
6	موعد قطعی تکمیل پروژه	حداقل درگیری برای کارفرما	قطعیت دادن به برنامه زمان بندی
7	توانمندی طراح –  سازنده
8	پرهیز کارفرما از ریسک
9	مشخصات فنی استاندارد

 

جدول1-  مبانی، شاخص ها و مزایا در سیستم طرح و ساخت بر حسب اولویت

لازم به ذکر است که در این مقاله هر کجا  واژه سه عاملی ذکر گردیده است، منظور شرایط عمومی نشریه 4311 و هر کجا  واژه دو عاملی ذکر گردیده است منظورشرایط عمومی نشریه EPC Package 84 می باشد.لازم به ذکر است که تمامی بخشنامه ها یا دستورالعمل های مرتبط با این دو نشریه که بعد از انتشار آنها و در جهت تکمیل آنها از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی انتشار یافته است نیز در محدوده این تحقیق قرار می گیرد.